Is het Brussels Gewest participatief?

De Dienst Participatie van perspective.brussels publiceert een inventaris van initiatieven voor burgerparticipatie. Deze inventaris, beschikbaar in kaartvorm op participatie.brussels, werd opgesteld in 2023 en 2024 en is het resultaat van een gegevensverzameling bij gemeentelijke en gewestelijke overheden.

Met deze inventaris kunnen de belangrijkste trends worden geanalyseerd, op basis van de 148 initiatieven voor burgerparticipatie die sinds 2019 in het Brussels Gewest werden opgezet. In deze periode is het aantal participatieve initiatieven in het Brussels Gewest toegenomen.

Stedelijke inrichting en leefomgeving zijn de vaakst voorkomende thema’s. Twee derde van deze initiatieven vindt plaats op gemeentelijk niveau, vaak op het niveau van een wijk. Een derde van de geregistreerde initiatieven is verbonden aan gewestelijke instellingen, door hun bevoegdheden of financiering.

Een waaier aan praktijken van participatieve democratie

Dankzij de analyse is het mogelijk om beter te begrijpen hoe participatie wordt georganiseerd. Enkele bevindingen:

• Het gebruik van loting om deelnemers te selecteren neemt toe, maar blijft uitzonderlijk. Dat gebeurt in een op de tien gevallen.
• Het participatieniveau situeert zich meestal op het niveau van raadpleging of co-constructie, eerder dan op dat van medebeslissing. Vormen van directe delegatie aan burgers zijn zeldzaam en trajecten die tot medebeslissing leiden zijn uitzonderlijk.
• De meest doorgedreven processen zijn ingebed in de besluitvormingscircuits van de organiserende instellingen (zoals de gemengde overlegcommissies in het Brussels Parlement of de Burgerraad voor het klimaat), waarbij bijzondere aandacht gaat naar het opvolgen van de bijdragen en naar feedback over hoe daarmee is omgegaan. Op dat vlak is er nog veel ruimte voor verbetering bij de overgrote meerderheid van de initiatieven.
• De meeste initiatieven vinden plaats binnen een afgebakende periode (1 tot 2 jaar), in het kader van actieprogramma’s met een participatiecomponent. Daartegenover staan enkele permanente en regelmatig hernieuwde initiatieven, zoals bewonersraden of burgerbegrotingen.

Naar een versterkte participatiecultuur

De inventaris toont de diversiteit aan praktijken van participatieve democratie in het Brussels Gewest. Ze vormt een waardevolle basis om de belangrijkste hefbomen te identificeren die burgerparticipatie kunnen verbeteren, zowel op vlak van beleidskaders als in de praktische uitvoering.

Op basis van de inventaris stelt de Dienst volgende aanbevelingen voor:

• Kader en licht duidelijk de ambitie toe van ieder initiatief, van bij de start van het project of het initiatief.
• Maak duidelijk hoe het participatieve initiatief aansluit bij het gevoerde beleid of de bestaande projecten.
• Bevorder de communicatie en de toegankelijkheid van de initiatieven om het draagvlak en de legitimiteit te vergroten.
• Zorg voor opvolging van de bijdragen en geef feedback over wat ermee werd gedaan.

Perspective blijft inzetten op de verdere ontwikkeling van de Dienst Participatie, met als doel de overheden aan te moedigen om volop gebruik te maken van de meerwaarde van burgerparticipatie, door ze te integreren in alle fasen van het overheidsbeleid.